Bệnh còi xương do thiếu vitamin D (còn gọi là bệnh còi xương dinh dưỡng) là bệnh phổ biến ở trẻ em dưới 3 tuổi.

Theo điều tra của Viên Nhi, tỷ lệ mắc bệnh còi xương ở trẻ em dưới 3 tuổi ở miền Bắc Việt Nam trung bình từ 9 - 11,7%, ở các tỉnh miền Nam tỷ lê này thấp hơn.

Trẻ em bị còi xương là do cơ thể bị thiếu hụt vitamin D, làm ảnh hưởng đến quá trình hấp thu và chuyển hóa canxi và phôtpho. Hai chất này cần thiết cho sự phát triển của xương.

Có 2 nguồn cung cấp vitamin D cho cơ thể trẻ em, đó là nguồn do thức ăn, chủ yếu từ sữa mẹ (nhưng hàm lượng vitamin D trong sữa mẹ và sữa bò rất ít), ngoài ra từ gan, lòng đỏ trứng. Nguồn thứ 2 là do cơ thể tổng hợp được từ tiền vitamin D có trong lớp mỡ dưới da do tác dụng của tia cực tím trong ánh nắng mặt trời. Trung bình mỗi ngày cơ thể tổng hợp được từ 50-1000 đơn vị vitamin D, đủ thỏa mãn nhu cầu cơ thể.

Vì vậy, một trong những nguyên nhân chủ yếu gây còi xương ở nhà trẻ là do thiếu ánh nắng mặt trời.

Vitamin D có tác dụng đối với sự hấp thụ canxi ở ruột và huy động canxi ở máu vào xương. Hormon tuyến cận giáp có tác dụng điều hòa chuyển hóa canxi.

Như vậy, khi thiếu vitamin D sẽ làm giảm hấp thu canxi ở ruột, canxi máu giảm làm tăng tiết hormon cận giáp trạng. Tình trạng cường cận giáp trạng sẽ dẫn đến hai hậu quả :

- Giảm tái hấp thu phôtphat ở ống thận, làm giảm phôtphat máu, gây ra dấu hiệu rối loạn các chức năng của hệ thần kinh như kích thích, vã mồ hôi.

- Huy động canxi ở xương vào máu, gây loãng xương.

-     Do thiếu ánh nắng mặt trời, do trẻ em sống trong những căn nhà chật chội thiếu ánh nắng, do tập quán kiêng khem không cho trẻ ra ngoài trời ; trẻ sinh vào mùa đông, ở các vùng nhiều mây mù, nhà trẻ thiếu ánh nắng mặt trời.

-     Do chế độ ăn uống: trẻ ăn sữa bò, ăn bột đường hay bột muối dễ bị còi xương vì thức ăn này có lượng vitamin D quá thấp hoặc tỷ lệ canxi và phôtpho không thích hợp.

-     Trẻ đẻ non, sinh đôi; do dự trữ vitamin D thấp, hoặc do hệ thống enzym tham gia vào quá trình chuyển hóa vitamin D có hoạt tính yếu.

-    Trẻ bị nhiễm khuẩn, nhất là các bệnh nhiễm khuẩn ở hê hô hấp và tiêu hóa.

-     Ở những trẻ bị rối loạn tiêu hóa kéo dài hoặc tắc mật bẩm sinh cũng rất dễ bị còi xương, vì việc hấp thu vitamin D và canxi bị cản trở.

* Triệu chứng.

Bệnh còi xương không những ảnh hưởng đến xương mà còn đến các hệ cơ, thần kinh, máu,... Các triệu chứng thay đổi tùy theo từng thời kỳ tiến triển của bệnh.

- Các biểu hiện thần kinh : Thường xuất hiện sớm, trẻ quấy khóc, ngủ không yên giấc, hay giật mình, vã mồ hôi.

- Các biểu hiện ở xương : Xương sọ mềm, thóp trước rộng, bờ mềm, chậm kín thóp. Có các bướu đỉnh và trán làm đầu to. Chậm mọc răng, chậm phát triển vận động như chậm lẫy, bò, ngồi và đi. Có chuỗi hạt sườn, ngực nhô kiểu ngực gà tạo ra rãnh Philatôp - Harison. Chân tay cong hình chữ X hoặc chữ O. Cột sống có thể gù, vẹo. Khung chậu hẹp, đối với trẻ gái sẽ gây khó khăn đến sự sinh đẻ sau này.

- Giảm trương lực cơ, bụng to bè, cơ nhẽo, thiếu máu thường gặp ở trẻ còi xương nặng.

- Chụp X quang xương và xét nghiệm phôtpho, canxi máu giảm và enzym phôtphataza kiềm trong máu tăng sẽ giúp xác định bệnh.

* Tiến triển và biến chứng của bệnh còi xương.

Bệnh còi xương diễn biến qua 4 thời kỳ :

- Khởi phát : Có các biểu hiện thần kinh và máu.

- Toàn phát : Có đầy đủ các triệu chứng kể trên.

- Giai đoạn hồi phục : Các triệu chứng thần kinh giảm, các xét nghiệm trở lại bình thường nhưng trên phim X quang xương có biểu hiện lắng đọng vôi.

- Giai đoạn di chứng : Có thể để lại các biến dạng ở xương. Trẻ bị còi xương, giảm canxi máu thường bị các cơn co giật, cơ thể ốm yếu, dễ mắc bệnh nhiễm khuẩn.